نتیجه تقییدنتیجه تقیید، مقیّد کردن حکم به کمک متمّم جعل می‌باشد. ۱ - تعریفنتیجه تقیید، یعنی محدود کردن دامنه موضوع در امر اول (جعل و تشریع اول) از طریق آوردن امر دوم (تشریع دوم) در مواردی که از راه تقیید لفظی چنین کاری امکان ندارد. ۲ - قائلین تقیید لفظی صلاة به امتثال امرکسانی که معتقدند تقیید لفظی «صلاة» به «قصد امتثال امر آن «محال است، از طریق متمم جعل ، آن را ممکن می‌دانند؛ به این روش که مولا اول، وجوب نماز را به طور مطلق انشا کند(الصلاة واجبة) و سپس در جعل بعدی بگوید:«الصلاة بقصد امتثال الامر واجبة»؛ یعنی جعل و قانون‌گذاری دوم (الصلاة بقصد امتثال الامر واجبة) برای تکمیل جعل اول (الصلاة واجبة) صورت می‌گیرد، زیرا برای مولا امکان ندارد تمام مراد و مقصود خود را در جعل اول بیان کند و این کار را از طریق جعل دوم انجام می‌دهد. ۲.۱ - توضیحهنگامی که مولا به ایجاد شیء از سوی بندگانش توجه پیدا می‌کند گاهی غرض او به ایجاد آن شیء به همراه قیدی که در غرض وی دخیل است تعلق می‌گیرد ولی در مقام بیان ( بعث و اثبات ) و دلیل، تقیید آن محال است (همانند تقسیمات ثانویه)؛ در این صورت بر مولا لازم است به منظور ابلاغ مقصود اصلی خود به مکلفان، به جعل و انشای دیگری متوسل شود و به این وسیله غرض خویش را به بندگان برساند، که این جعل ثانوی را «متمم الجعل» می‌گویند؛ یعنی تکمیل کننده جعل اولی. این قسم از متمم الجعل را در اصطلاح «تقیید» نمی‌نامند، زیرا تقیید مصطلح آن است که خطاب اولی قابل تقیید باشد و حال آن که در این جا چنین نیست، و نتیجه آن با تقیید همسان است؛ یعنی همان‌گونه که تقیید لفظی موجب تضییق دایره متعلق می‌شود، «متمم الجعل» هم سبب تضییق دایره مراد می‌گردد، بنابراین به آن «نتیجة التقیید» می‌گویند؛ یعنی نتیجه این تقیید که با امر دوم آمده همان‌گونه است که اگر تقیید همراه امر اول ذکر می‌شد. ۲.۲ - مثالدر باب جهر و اخفات و قصر و اتمام اگر کسی بداند باید نماز ظهر را آهسته بخواند و در عین حال بلند بخواند نمازش باطل است و بالعکس، و نیز اگر کسی بداند در سفر باید نماز را به صورت شکسته بخواند ولی آن را تمام بخواند، نمازش باطل است. در هر یک از این دو مورد، حکم به وجوب جهر یا اخفات و یا قصر و اتمام، مشروط و مقید به علم است، ولی چون تقیید خطاب به «علمِ به حکم»، مستحیل است، برخی اصولیون می‌گویند:در این موارد، شرط علم را با متمم جعل استیفا می‌کنیم و نام آن را نتیجة التقیید می‌گذاریم. ۳ - نکتهاین اصطلاح از ابداعات مرحوم میرزای نایینی است. [۵]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۹، ص۴۶۶-۴۶۳.
[۶]
شهابی، محمود، تقریرات اصول، ج۲، ص۷۵.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۸۲۰، برگرفته از مقاله «نتیجه تقیید». |